باسمه تعالي
سيد ابراهيم سجادي زاد. مدرس دانشگاه
در بخشهاي قبلي راجع به شيوه ها و مهارت هاي مطالعه سخن گفتيم و ياد آور شديم كه چگونگي بهره گيري از مطاله ، بستگي به ميزان مهارت مطالعه كننده دارد .
تاكنون، به اختصار در باره ي مطالعه ي ي ثمر بخش و شيوه هاي خواندن ( اجمالي ، تند خواني ، عبارت خواني و دقيق خواني ) مطالبي ارئه شد و اينك به صورت اجمالي به معرفي شيوه ي خواندن تجسسي مي پردازيم .
اارزش انسان به سؤال است، امام علي (ع) در غرر الحكم مي فرمايد:« «القلوب أقفال و مفاتحها السؤال»(غررالحكم، ص60) قلبها بسته شده و كليد آن سؤال است. » يا «العلم خزائن و مفتاحها السؤال»(كنزالفوائد، ج2، ص107) علم خزينهاى است كه كليد آن سؤال است. امام باقر(ع) شعرى دارد، « شِفَاءُ الْعَمَى طُولُ السُّؤَالِ وَ إِنَّمَا تَمَامُ الْعَمَى طُولُ السُّكُوتِ عَلَى الْجَهْل»(كفايةالأثر، ص253) شفاى نابينايى سؤال است و تمام نابينايى سكوت است» يعنى در اينجا تشبيه كردهاند...
امام صادق(ع) فرمود: «إِنَّمَا يَهْلِكُ النَّاسُ لِأَنَّهُمْ لَا يَسْأَلُونَ»(كافى، ج1، ص40 حكايت و بدبختى مردم براى اين است كه نمىپرسند. (حجت الاسلام والمسلمين قرائتي در پرسش و پاسخ با دانشجويان . سايت تبيان)
كسى كه به‌دنبال چيزى مى‌گردد از كسى كه به دنبال آن نمى‌گردد به احتمال بيشترى آن چيز را پيدا مى‌كند. سؤالات به شما كمك مى‌كنند تا به دنبال چيزها بگرديد. اگر سؤالات به‌طور طبيعى پيش نمى‌آيند آنها را ايجاد كنيد. طرح سؤال در تمام اوقات مفيد است. طرح سؤال قبل از خواندن در ضمن خواندن اجمالي، قدرت پيش‌بينى و علاقه يشما را افزايش مى‌دهد. طرح سؤال به هنگام مطالعه، علاقهيشما را حفظ مى‌كند و به شما كمك مى‌كند تا مطالب دشوار را تجزيه و تحليل كنيد و آنها را بهتر بفهميد. طرح سؤال پس از مطالعه، كمك مى‌كند تا ميزان درك خود را از مطالب ارزش‌يابى كنيد و نظر انتقادى خود را وسعت دهيد.
چند سؤال؟ چه نوع سؤال‌هائي؟ خواندن تجسسى مستلزم سؤال كردن به‌طور جدّى و پى‌گير براى فهم عميق مطالب است كه كنجكاوى و هدف خواننده را از خواندن مطلب ارضاء مى‌كند. جريانى منظم از سؤالات و كنترل بر روى كيفيت و جهت آنها وجوه تشخيص روش خواندن تجسسى هستند.
سؤالات ساده مسائل عينى را مورد پرس و جو قرار مى‌دهند. سؤالات دقيق‌تر به‌طور عميق‌تر وارد مسائل مى‌شوند، و بهترين نوع سؤالات از محدودۀ مطالب موجود فراتر مى‌روند. بنابراين، خواندن تجسسى مستلزم طرح انواع سؤالات است: سؤالاتى كه هم جزئيات و كليات، هم مطالب ساده و مطالب پيچيده، و هم مسائل عينى و مسائل انتزاعى را دربر مى‌گيرند.
طبقه‌بندي سؤالات
كامينگز چنين گفته است: هميشه جواب‌هاى زيبا در پى سؤالات زيبا مى‌آيند. از طريق سؤال كردن است كه كودك با دنيا مى‌آميزد. از طريق سؤالات است كه كودك دنيا را كاوش مى‌كند و به يادگيرى مى‌پردازد، و پيش از ورود به مدرسه هزاران كلمه ياد مى‌گيرد. او زبان و نكات دستورى بسيارى را مى‌آموزد، بدون اينكه حتى اسم را از فعل تشخيص دهد، او دربارهٔ پول و رياضيات، دربارهٔ نقش زنان و مردان، دربارهٔ ارزش‌ها، دربارۀ هويت افراد و اشخاص چيزها ياد مى‌گيرد، بدون اينكه نيازى به آموزش رسمى داشته باشد. روان‌شناسى به ما مى‌گويد كه سال‌هاى پيش از مدرسه غنى‌ترين سال‌ها از نظر يادگيرى هستند. اين سال‌ها سال‌هاى سؤال كردن و تجسس هستند.
كِى زمان سؤال كردن است؟ به‌طور كلي، در تمام اوقات به‌طرح سؤالات بپردازيد. به‌طور مشخص‌تر، پيش از مطالعه، در وقت مطالعه، و بعد از مطالعه سؤال كنيد.
سؤال كردن قبل از مطالعه :
قبل از خواندن اجمالى يك كتاب، از خود بپرسيد كه هدف كلى شما از خواندن آن كتاب چيست. به هنگام خواندن اجمالى و بعد از خواندن اجمالى سؤال كنيد كه هدف به‌خصوص شما از خواندن كتاب چيست. چه مى‌خواهيد ياد بگيريد؟
سؤالات مربوط به هدف شما از مطالعه، طرز فكر شما را نسبت به مطلب مورد مطالعه روشن مى‌سازند و در شما نسبت به مطالعه علاقه ايجاد مى‌كنند و از مقاومت شما نسبت به مطالعه مى‌كاهند.
سؤال كردن هنگام مطالعه
جملات موضوعى را به‌صورت سؤال درآوريد. سؤالاتى كه به هنگام مطالعه طرح مى‌شوند علاقهٔ خواننده را به مطلب حفظ مى‌كنند و كارآئى خواننده را افزايش مى‌دهند. يك عنوان داخل فصل يا جملهٔ اول يك پاراگراف را مى‌توان به يك سؤال تبديل كرد و از آن براى روشن ساختن مطالب بعدى استفاده كرد.
براى مثال جمله ي :
«خواندن تجسسي علاوه بر تمركز حواس از طريق حس كنجكاوي و افزايش زمان نگهداري مطالب در حافظه ، فايده هاي ديگري هم دارد .»را
مى‌توان به‌صورت سؤال هاي زير درآورد:
1. خواندن تجسسي ، چه فايده هايي دارد؟ 2. خواندن تجسسي چه فايده هاي ديگري دارد؟3. خونن تجسسي علاوه بر... چه فايده هايي دارد؟
سؤال كردن بعد از مطالعه
بعد از خواندن مطلب با طرح سؤال مى‌توانيد ميزان فهم خود را از مطالب ارزش‌يابى كنيد. اين‌گونه سؤالات شما را براى بحث‌هاى كلاسي، امتحانات، و تهيهٔ مقالات تحقيقى آماده مى‌كنند.
روش مطالعهٔ تجسسى را به‌عنوان يك روش آموزشى به‌كار بريد. و از طريق طرح سؤال مطالبى را كه خوانده‌ايد مورد بحث قرار دهيد. سعى كنيد مطالب را به‌صورت سؤال طرح كنيد نه اينكه آنچه را كه خوانده‌ايد به‌صورت نقل قول مورد استفاده قرار دهيد. از يكديگر سؤالاتى بكنيد كه سرانجام شما را به مطالبى كه آموخته‌ايد هدايت بكنند. اين كار به‌نوعى خلاقيت و انعطاف‌پذيرى نياز دارد، ولى اين روش به شما نشان خواهد داد آنچه را كه خوانده‌ايد به درستى درك كرده‌ايد يا نه.
انتقاد بكنيد. حال كه مطالبى را كه خوانده‌ايد تا حد رضايت‌بخشى فهميده‌ايد، مى‌توانيد دربارهٔ نظم داخلى مطالب، ارزش اثر، و اعتبار آن سؤالات انتقادى طرح بكنيد. همچنين مى‌توانيد، دربارهٔ دسته‌بندى مطالبى كه خوانده‌ايد، اهميت آنها، و روابط آنها با ساير مطالب علمى نظر انتقادى بدهيد.
- سؤالاتى كه بعد از مطالعه طرح مى‌كنيد ميزان فهم شما را مورد ارزش‌يابى قرار مى‌دهند، يادگيرى شما را به سطح عمل در مى‌آورند، و سبب ايجاد نظر انتقادى در شما نسبت به مطالب مى‌شوند.
كنترل سؤالات ( ادامه دارد)
براي مطالعه بيشتربه كتاب شيوه هاي مطالعه و كتاب خواني دكتر علي اكبر سيف و ديگر كتبها و مطالب مربوط به مهارت هاي مطالعه ، مراجه فرماييد.