بسمه تعالي

مقصود آفرينش

اي پيك خداي آفرينش                مقصود بـــــراي آفرينش

قرآن زلب شكر فشانت                شد شهد و شـفاي آفرينش

ميلاد تو اي نسيم رحمت             گرديده هــــماي آفرينش

اي نام تو رمز وحدت ما              تا روز بقـــاي آفـــرينش

اي خاتم انبيا، محمد(ص)             از توست نـــواي آفرينش

پيچيده جلال و شو كت تو         در صحن و ســراي آفرينش

درياي اميد تشنگاني               در روز جزاي آفرينش 

                                                                                                      برخيز بخوان بخوان كه قرآن       گرديده صــــداي آفرينش

لولاك لما خلقتُ افلاك             تحسين خداي آفرينش

سجادي زاده-  گنبد كاووس

گر رفت امام فكر نابش با ماست               او هست چنان كه انقلابش با ماست

انگيزه ي انقلاب ما قرآني است      اهداف بلند راه ما انساني است

در رمز بقاي آن چنين گفت امام       آن راز بزرگ وحدت ايماني است

بسمه تعالي

سيماي معلم در ادب ادب پارسي

سپاس اورا كه علم داد و معلمي آموخت ، او كه با نسيمِ  بخوانش  ، رحمت بي پايان خود را به جان هاي تشنه رساند و با آموختن قرآن به آخرين فرستاده اش معرفت حقيقي را به زنگي بندگان خويش كشاند و آنان را از خشك زار ناداني به بوستان دانايي دواند.

درود بر پيامبري كه معلمي را افتخار خود مي دانست و فرمود:« من معلم ، بر انگخته شده ام» ، سلام برامامي كه قيمت هر كس را به قدر علم او مي دانست ( قيمت هر كس به قدر علم اوست / اين چنين گفته است امير المؤمنين « ناصر خسرو») سلام خدا وبندگانش بر پاره ي تن پيامبر ، زهراي اطهر كه علمش همچنان مي درخشد و درسهاي زندگي اش در گوش  و چشم تاريخ ، جلوه گر و طنين انداز است؛ او كه درس اخلاق فردي و اجتماعي  ،  عبادت و سياست الهي ، ايثار و مقاومت  و حمايت با بصيرت از ولايت وامامت را در زندگي عملي خود به همگان آموخت. و راه و روش فرزندانش همواره مسير حق را نمايان ساخته است.

اديبان فارسي ، با تأسي به معارف اسلامي كه باور هاي بسياري از آنان بر آن بنا شده است معلمي را ستوده اندو هركدام به نوعي از باغبانان معرفت سخن گفته اند  كه برخي از آن، درسفته ها چنين است.

عماد الدين نسيمي : معتقد است كسي كه معلم حقيقي نداشته باشد نمي تواند كلام آسماني را درك كند و عالم حقيقي شود.

تا ره به معلم حقيقي نبري                    بينا به كلام آسماني نشوي

محمد اسيري لاهيجي ، سخن كسي را درست مي داند كه معلم الهي داشته باشد.

هركسي كاو را معلم حق بود          نيست باطل هرچه گويد حق بود

ملك الشعراي بهار ، با ذكر تمثيلي جالب ،  مي گويد اشكال معلم سريع و مستقيم به شاگرد منتقل مي شود[البته همان طور كه خوبي هاي او]

اديبي زبان  در طلاقت زبون           همي لام را خواند پيوسته نون

نو آموزي او را به چنگ اوفتاد        معلم به  درسش زبان بر گشاد

به آن كودك خرد جاي الف         انف ياد داد آن اديب خرف  

به ناچار الف را انف خواند خرد        معلم بر آشفت و گوشش فشرد  ...

روشن است كه انتقال اشكال به مسايل جسمي و ظاهري محدود نمي شود وذات نيافته از هستي  ،بخش   نمي تواند هستي بخش  و يا به عبارت ديگر معلم باشد.

منصور حلاج مي گويد: اگر آدم بافضيلت [ به فرمان خداوند] معلم ملايك شود آنان مانند كودكان دبستاني به او گوش فرا مي دهند  تا اسماي الهي را فرا بگيرند.

آدمي گر شد معلم، مر ملايك را به فضل             همچو طفلان از براي حفظ اسما آمده  

مولوي ، در همين معنا گفته است.

تا ملايك را معلم آمدي        دايما با حق مكلم آمدي

ناصر خسروگفته است محال است بدون زانو زدن در برابر درس معلم كسي دانا و فرهيخته گردد.

والا نگشت هيچ كس و عالم      ناديده مر معلم والا را

عبد الرحمن جامي ، جفا كار شدن شاگرد را نيز به گردن معلم مي اندازد.

معلم چون تو شوخي را ندانست          به جز درس جفا تعليم كردن

هلالي جغتايي نيز بر همين عقيده است.

آن روز كه تعليم تو مي كرد معلم         بر لوح تو ننوشت مگر حرف وفا را؟

پروين اعتصامي در مور سختي كار معم گفته است.

عقل استاد و معلم برود پاك از سر        تا كه بي عقل وهشي صاحب مشعر گردد

سعدي شيرازي وظيفه ي معلمين را پرورش استعداد هاي فطري و خدادادي مي داند .

مرا صورتي بر نيايد زدست         كه نقشش معلم زبالا نبست

صائب تبريزي ، معتقد است قدر سخت گيري هاي معلمان  [ دغدغه هاي آموزشي و تربيتي آنان] را بايد دانست.

كف بي مغز چه پرواي معلم دارد؟        روي عنبر سيه از سيلي دريا باشد

او همچنين وجود معلمين را براي استمرار تربيت صاحبدلان براي حفظ جامعه ي انساني ضروري مي داند.

كشتي اي را يك معلم بس بود بهر نجات           چرخ از پا در نيايد تا بود صاحب دلي

                                                               سجادي زاده

تلاش ما در اين كشور جهادي است       جهادي شيوه ي كار عبادي است

بيا از جان و دل باهم بكوشيم                كه هنگام جهاد اقتصادي است

                                                        سجادي زاده

مبارك دوستان فصل بهار است           زمين سر سبز و صحرا لاله زار است

 بهاران فرش كرده سبزه و گل                 برايش فصل ،فصل انتظار است

تجلي بهار در ادب پارسي(غزليات صائب تبريزي)

تغيير فصل ها و تحول ناشي از آن در طبيبعت همواره مورد توجه انسان ، به ويژه  انسان هاي فكور بوده است كه به راستي چگونه است كه زمين ،در بهار مانند جواني سرشار از طراوت و شادابي ديباي سبز مي پوشد و درختان  راكلاه شكوفه برسر مي گذاردو فرش هاي زمردين در قدوم ميهمانان خود مي گستراند.

پيداست كه همه  ي فصل ها اهميت و زيبايي هاي خود را دارند و در ارتباط با يكديگر وظيفه ي خود را در كاخانه ي هستي انجام مي دهند اما ، بهار چون با جوشش و رويش خاص همراه است بيشتر نگاه ها را به خود مي خواند.

خداي بهار آفرين نيز وقتي كه مي خواهد بنده اش را متوجه معاد و بهار قيامت كند ، بهار طبيعت را مثال مي زند زيرا هر سال ،اتفاق مي افتد و انسان بصير، مي بيند كه زمين مرده جان مي گيرد و به قول مولوي، «سرو قيام مي كند ، باغ سلام مي كند، سبزه پياده مي رود ، غنچه سوار مي رسد»خداوندي كه همه چيز را آفريده تا انسان ، ناني به دست آورد و غافل نماند، مي فرمايد:«خداست كه باد ها را روانه كرد تا ابر هارا بر انگيزد و ما آن ابر را به شهر و ديار مرده برانيم و به بارانش زمين را زنده گردانيم، حشر و نشر مردگان هم  همين گونه است.»( فاطر/8)

بزرگان ادبب فارسي با بهره گيري از مفاهيم و مضامين قرآني و معارف اسلامي وهنر شاعرانه ي خود، شاهكار هاي جاودانه اي آفريده اند كه همواره و به ويژه به عنوان عيدانه ،سر لوحه ي گفتار و نوشتار بوده است؛ ما نيز نگاه صائب تبريزي،- شاعر ظرافت و و انديشه هاي لطيف -  به بهار، در دو غزلش را تقديم  خوانندگان گرانقدر مي كنيم . بهاري باشيد.

صائب ، در غزلي(799) از ما مي خواهد، با ديدن  نوبهار و آثارش،   ايمان تازه كنيم ، زيرا قيامت وعده داده شده ، در همين دنيا آشكار شده است.

بيا و تازه كن ايمان به نو بهار امروز      كه شد قيامت موعود آشكار امروز

صائب نعمت هاي بهاري را جوشش درياي بي كران حق مي داند كه كف هاي شكوفه ،بر كنار افكنده است.

محيط رحمت حق در تلاطم آمده است         كف از شكوفه فكنده است بر كنار امروز

او در يك تصوير سازي زيبا گل ها و گياهاني را مشاهده مي كند كه تا ركاب اسب بالا آمده و به خاطر بلندي آن ها ، شخس سوار پياده به نظر مي رسد.

زجوش لاله و گل كز ركاب مي گذرد         پياده جلوه كند در نظرسوار امروز

شاعر، از برابري شب و روز به ياد و آرزوي عدالت اجتماعي مي افتد و عدالت شب و روز را هم خوشحال كننده مي داند.

به شغل عيش شب و روز را برابر دار        كه عدل گشت ترازوي روزگار امروز

صائب در تصوير ديگري از ما مي خواهد مانند گل لاله  كه سياهي اش را در دل خو نگه داشته وخيلي بروز نمي دهد،صبور باشيم و بدي ها بروز  ندهيم تاديگران ناراحت نشوند.

چراغ لاله گره كرده دود را در دل      كه بي صفا نشود بزم نوبهار امروز

شاعر ،گل و گياهان بهاري را براي كساني كه اين رستاخيز عظيم  ، آن ها را به تفكر وا مي دارد با ارزشتر از دُر شاهوار مي داند.

گذشت آن كه صدف اعتبار گوهر داشت         به نرخ خاك بود در شاهوار امروز

بهشت نقد طلب مي كني اگر صائب             چو غنچه سر زگريبان خود برآر امروز

صائب  در غزل ديگري(586)از ما مي خواهد ، پرده هاي غفلت را  از چشم و گوش خود برداريم تا پيام هاي بهار رادرك كنيم و زيباييهاي آن را ببينيم.

چون شكوفه پنبه ي غفلت برون آور زگوش      تاشوي صاحب ثمر از لطف پيغام بهار

پرده ي غفلت اگر برداري از پيش نظر           خوش تماشاهاي رنگين است در دام بهار

او مي گويد براي كساني اميد وار لطف الهي هستند نعمت هاي بهار هميشگي است.

دانه ي مارا سموم نااميدي سوخته است        ورنه كوتاهي ندارد مد انعام بهار

شاعر در بيت هاي ديگر، بهار را الگويي معرفي مي كند كه مي توان از او درس سخاوت آموخت و نبايد مانند خزان ،از فيض بخشي كوتاهي كرد.

نامداري چشم اگر داري سخاوت پيشه كن        كز ره ريزش بلند آوازه شد نام بهار

زانقطاع فيض كوته گردد ايام خزان                هست روز افزون زراه فيض ايام بهار

صائب در بيت ديگر، بهار و جلوه هايش را همچون مهمان غيبي مي داند كه احترامش واجب است.

برمجاور عزت مهمان غيبي واجباست         سعي كن زنهار در تعظيم و اكرام بهار

 ودر نهايت شاعر استعاره پرداز از ما مي خواهد مانند بلبل كه دربهار آرام و قرار ندارد و همواره زيباييهاي گل را فرياد ميكند قدر «وقت» خود را بدانيم وآن را در جهت بهاري شدن به كار بريم.

چشم پوشيدن زپاس وقت صائب مشكل است         خواب بلبل كي شود سنگين در ايام بهار

بهارتان سرشار، نوروزتان پر بار، و حق باشما يارباد.      سجادي زاده

                               باسمه تعالی

مگر ای دل دوباره اربعین است          که جولان گاه غم این سرزمین است

بگو بازاده ی زهرا چه کردند             مگر رسم مسلـــــمانی چنین است

                                   ******

به گوش آید صدای کاروانی           که آرد از سفـــر بار گرانی

هزاران درد دارد هر مسافر              به دل از غصّه ی آرام جانی

                             ******

عزیزان اربعین  رمز کمال است        حسین پیروز ِ بی زینب محال است

حسین با بال جان پرواز کرده         و ، بال زینبی صــــــبر زلال است   

                                                        سجادی زاده 

ما نیز برای خویش جایـــــی داریم          دل در گرو گره گشـــــــــــــــــایی داریم

از درد نترسیم که در پرده ی غیب       چون مهدی (ع ) فاطمه(س) دوایی داریم

 سجادی زاده

بسمه تعالی

نویسنده: سیدابراهیم سجاده‏زاده

مدرس: درس زبان و ادبیات فارسی دانشگاه های گنبدکاووس

بررسی تأثیر متقابل ادبیات فارسی و نقّاشی

اولین نقطه‏ی مشترک ادبیات نقاشی این است که هر دو در حوزه‏ی هنر قرار دارند و در شمار توانایی‏ها و نقاط قوت دارنده‏ی خود به حساب می‏آیند. کاربرد هنر به معنای مجموعه‏ی توانایی‏ها در ایران سابقه‏ی دیرینه دارد. چنان‏که فردوسی بزرگ گفته است «هنر برتر از گوهر آمد پدید.» عنصرالمعالی در قابوس‏نامه خطاب به فرزند خود گفته است: «هر که تن خویش را مطیع خویش نتواند گردانید وی را از هنر بهره نباشد.» سعدی، در گلستان آورده است «از نفس‏پرور، هنرپروری نیاید.» و در بوستان گفته است:

خردمند مردم هنر پرورند                 که تن‏پروران از هنر لاغرند

(روان‏پور. نرگس. گزیده قابوس‏نامه. 87)

کارکردهای مشترک ادبیات و نقاشی

ادبیات و نقاشی به عنوان دو جلوه‏ی مختلف از هنر ایرانی رابطه و همکاری تنگاتنگی دارند. آنچه که در کارکرد مشترک این دو شیوه‏ و جلوه‏ی هنری نقش اساسی دارد تخیل است شاعر با استفاده از سایه روشن واقعیت و تخیّل صحنه‏ی حادثه را ایجاد می‏کند و نقّاش آن را با همان ویژگی‏ها و یا تغییراتی بر پرده می‏نشاند.

شاعر برای ذهن، زبان و گوش هنرآفرینی و صحنه‏آرایی می‏کند و نقاش برای چشم‏.

گوشم شنید قصه‏ی ایمان و مست شد               کو قسم چشم صورت ایمانم آرزوست      «مولوی»

شاعر با استفاده از صور خیال همچون تشبیه، استعاره و مجاز داستان‏ها را مجسم، جذاب و خواندنی می‏کند. و نقاش با استفاده از همان هنرهای انتزاعی و دمیدن آن‏ها در جسم رنگ‏ها صحنه‏های آن داستان‎ها را برای چشم نیز می‏آراید تا سهم گوش و چشم هر دو تأمین شود.

پس می‏شود گفت: ادبیات و خصوصاً شعر برای نقاشی مضمون می‏سازد و نقاش با قلم خود و زبان رنگ‏ها صحنه‏ها مجسم می‏سازد و به چشم‎ها هدیه می‏کند البته این هرگز به این معنی نیست که نقاش جداگانه قادر به خلق اثر نیست، چه بسا صورتگری یک نقاش از یک منظره نیز شاعر را به سخن آورد تا زیبایی‏های اثر او را توصیف کنند.

اما آنچه بیشتر اتفاق افتاده ترسیم صحنه‏هایی است که نویسندگان و خصوصاً شاعران تصویر آن را در ذهن آفریده‏اند و نقاشان به گونه‏ای دیگر آن را آشکارا ساخته‏اند[1] و این‏گونه است که آثار مشترک ادیب و نقاش یعنی کتاب توانسته‏ است التذاذ ادبی را به ذهن‏ها، وزن و قافیه و آهنگ را به گوش و تجسم، به زبان رنگ‎ها یعنی نقش‏ها را به ‏چشم‎ هدیه نمایند.

فردوسی، در داستان گذر سیاوش از آتش می‏‏گوید:

سیاوش سیه را به تندی بتاخت           نشد تنگدل جنگ آتش بساخت

ز هـر سـو زبانه همـی برکشید           کسی خود و اسب سیاوش ندید

یکی دشت با دیدگان پر ز خون          که تـا او کـی آیـد ز آتش برون

چـو او را بدیدند برخاست غو           کـه آمـد ز آتـش بـرون شـاه نو

چنـان آمـد اسب و قبای سوار           که گفتی سمن داشت اندر کنـار

که نقاش آن را این‏گونه به تصویر کشیده است.

(ز.ی.رحیمووا.آ. پولیاکووا، مترجم فیضی، زهره، نقاشی و ادبیات ایرانی، 1381، 164) به نقل از شاهنامه فردوسی نسخه‏ی سال 733 هجری.

نظامی مبارزه‏ی بهرام گور با اژدها را این‏گونه تصویر کرده است:

و کمال‏الدین بهزاد این‏ گونه این صحنه را تصویر کرده است. (همان منبع، ص 206)

حافـظ در یکی از غزلهای خود با به کارگیری شخصیت‏های افسانه‏ای چون یوسف، لیلی و مجنون که در عشق به فنا رسیده‏اند، آدمی را از آن‎چه غیر از عشق است بر حذر می‏دارد.

بدون شک تلمیح زیبای موجود در غزل که همان بیت معروف:

« الا ای یوسف مصری که کردت سلطنت مغرور              پدر را باز پرسی آخر کجا شد مهر فرزندی »

نقاش را برانگیخته است تا یکی از صحنه‎‏های نشستن یوسف بر تخت را به تصویر بکشد تا با تلفیق شعر و نقاشی، هم خواننده بیشتر از هنر برخوردار گردد و هم نسخه‏ی خطی دیوان حافظ سده‏ی دوازدهم هجری زیباتر و چشمگیرتر باشد. (همان. ص 326)

تأثیر نقاشی بر ادبیات 

نقاشان و نقاشی‏های آنان علاوه بر چشم‏نواز تر کردن کتاب‏های شعر در ذهن و زبان شاعران نیز تأثیر درخور توجهی داشته‏ است که به اختصار به بررسی برخی از واژه‏ها که درواقع گل‏واژه‏های حوزه‏ی هنر نقاشی است و دست‎مایه تصویر آفرینی شاعران شده است می‏پردازیم:

فردوسی، واژه‏های نگار، رنگ و صورت را به ترتیب (68، 24 و 12) بار در شاهنامه به کار برده است.

سعدی شیرازی تنها در دیوان خود چهل مورد از نقش و 37 مورد از نقاش و 111 مورد از واژه صورت استفاده کرده است.

مولوی در مثنوی و دیوان شمس 595 مورد واژه‏ی صورت 521 مورد واژه‏ی «نقش» را به کار برده است.

از دیوان شمس:

از مثنوی:

از دیوان شمس:

حافظ:

حافظ نیز در دیوان از واژه‏های (نقش، صورت، نگار) به ترتیب 63، 26، 28 مورد استفاده کرده است.

مگر نه این است که نقاش چیزه دست با قلم و رنگ یکی از مناظر طبیعی و یا تخیلی را با استعداد خویش و زبان رنگ‏ها ماهرانه به تصویر می‏کشد در شعر شاعرانِ صورت پرداز نیز که علاوه بر تخیل خلاق خودشان از واژه‏های کارگاه نقاشان بهره‏مند شده‏اند مناظر آفرینش به تصویر درآمده‏اند به عنوان مثال فردوسی زمین را پر از رنگ و بوی و نگار می‏بیند و صورت معبود را بر تمام ایوان‏ها نقش بسته می‏داند.

جهانی سراسر پر از مهر تست                       به ایوان‏ها صورت چهر تست

سعدی، در توصیف و تسبیح آفرینش خداوند می‏گوید: اگر نقاش چینی صورت تو را ببیند از خود بی‏خود می‏شود و باد صبا را نقاشی می‏داند که وظیفه‏اش آراستن چمن است.

صورت نگار چینی بی‏خویشتن بماند               گر صورتت ببیند سر تا به سر معانی

فـــراش خـــزان  ورق  بیـفشــاند                نقــاش صبـــا چمــن بیــار اسـت

مولوی، خود را صورتگری می‏داند که باید همه ساخته‏هایش را در پای محبوب بریزد. او نقاش واقعی عالم را خداوند متعال می‏داند و ادعای غیر را در نقش آفرینی جهان نمی‏پذیرد.

صورت‏گر نقاشم بر هر لحظه بتی سازم             وان گه همه بیت‏ها را در پیش تو اندازم

نقش او کـردست و نقـاش مـن اوست             غیر اگر دعــوی کند او ظلــم جوسـت

حافظ، در کارگاه دیده‏ها نقش خیال محبوب را می‏کشد، کسی را مانند او نمی‏بیند او خود را لوح ساده‏ای می‏بیند که هر چه هست، رنگ و نقش صورت آفرین است.

منابع و مآخذ:

1- حافظ شیرازی، دیوان اشعار.

2- زی. رحیمروا. آ. پولیاکوا، نقاشی و ادبیات ایرانی، ترجمه‏ی زهره فیضی.

3- سعدی، دیوان.

4- فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه.

5- مولوی، جلال الدین محمد مثنوی.

6- مولوی، جلال الدین محمد دیوان شمس.

7- نظامی، ابومحمد، الیاس، هفت پیکر.

8- نرم افزار درج3- شرکت مهر ارقام رایانه (انتخاب اشعار از متون فوق و بسامه‏ها).

ایثار و شهامت وشرف کار شما           آرامش ما حاصل ایثار شما

تا دیده ی فتنه را برآرد آری              در کار بود دیده ی بیدار شما

                                                                  سید ابراهیم سجادی زاده